Zasady mediacji w sporach cywilnych – praktyczny przewodnik krok po kroku

Mediacja w sporach cywilnych to elastyczna metoda rozwiązywania konfliktów poza salą sądową, opierająca się na dobrowolności stron i wsparciu bezstronnego mediatora, jednak jej skuteczne wdrożenie wymaga znajomości odpowiednich procedur służących chronić swoje interesy, takich jak wniosek o zabezpieczenie roszczenia. W kontekście rozwiązywania sporów, warto zgłębić temat mediacji KPC jako efektywnej alternatywy. Warto pamiętać, że tego typu zarządzenia tymczasowe to klucz do skutecznej ochrony prawnej. W kontekście tego tematu, szczegółowy przewodnik dotyczący sporządzenia pozwu o zabezpieczenie roszczeń może być niezwykle pomocny, oferując praktyczne wskazówki krok po kroku.

Czym jest wniosek o zabezpieczenie roszczenia?

Co to jest wniosek o zabezpieczenie roszczenia? Wniosek o zabezpieczenie roszczenia stanowi kluczowy instrument procesowy w postępowaniu cywilnym, mający na celu ochronę interesów powoda lub Wierzyciela na czas trwającego sporu sądowego. Aby uzyskać szerszą perspektywę, zapraszamy do zapoznania się z kompleksowym poradnikiem opisującym procedury sądowe w sprawach cywilnych, który wyjaśnia wszystkie etapy postępowania. Jest to środek prewencyjny, który zapobiega potencjalnym negatywnym zmianom w okolicznościach sprawy, takim jak ukrycie majątku przez Dłużnika, co mogłoby uniemożliwić lub poważnie utrudnić wykonanie przyszłego orzeczenia sądowego wydanego przez Sąd. Zastanawiając się, kiedy złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia, pamiętajmy, że może być złożony przed wszczęciem postępowania sądowego, wraz z pozwem lub w jego toku, a także w przypadku roszczeń, których termin spełnienia jeszcze nie nastąpił, nawet po uzyskaniu tytułu wykonawczego.

Na czym polega zabezpieczenie roszczenia w prawie cywilnym i dlaczego warto zabezpieczyć swoje interesy? Celem postępowania zabezpieczającego jest przede wszystkim zapewnienie wykonalności orzeczenia sądowego w przyszłym postępowaniu egzekucyjnym. Służy ono również ułatwieniu dochodzenia roszczeń, usprawnieniu egzekucji oraz tymczasowemu zaspokojeniu uprawnionego Wierzyciela, zwłaszcza w sprawach o alimenty. Nie chodzi w nim o utrudnienie życia Dłużnikowi, lecz o ochronę Wierzyciela przed nieuczciwymi praktykami i zapewnienie realnej możliwości odzyskania należności. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia jest szczególnie istotny, gdy istnieje obawa, że brak zabezpieczenia roszczenia może pozbawić Wierzyciela możliwości zaspokojenia roszczenia, co bywa bodźcem do negocjacji i szybszego zakończenia sprawy. Jest to więc skuteczna ochrona interesów.

Podstawy prawne i rodzaje zabezpieczeń roszczeń

Jakie są rodzaje zabezpieczeń roszczeń? Podstawą prawną dla wniosku o zabezpieczenie roszczenia jest Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.), w szczególności artykuły 730 i następne. Przepisy te regulują możliwość żądania udzielenia zabezpieczenia w każdej sprawie cywilnej, podlegającej rozpoznaniu przez Sąd powszechny lub sąd polubowny.

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje zabezpieczeń, będące różnymi sposobami zabezpieczenia:

• Zabezpieczenie konserwacyjne: Polega na utrwaleniu istniejącego stanu faktycznego i prawnego, aby umożliwić przyszłe wykonanie orzeczenia, np. zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości.
• Zabezpieczenie nowacyjne: Zmienia istniejący stan faktyczny i prawny, kształtując na nowo stosunki między stronami na czas trwania postępowania, np. zobowiązanie Obowiązanego do płacenia alimentów.
• Zabezpieczenie antycypacyjne: Prowadzi do zaspokojenia uprawnionego jeszcze przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, np. poprzez przekazywanie dochodu z zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem.

Czym różni się zabezpieczenie roszczenia pieniężnego od niepieniężnego? W Kodeksie postępowania cywilnego sposoby zabezpieczenia roszczeń są określone z uwzględnieniem podziału na roszczenia pieniężne i niepieniężne. Jest to kluczowe, ponieważ przepisy przewidują różne, choć czasem nakładające się, metody udzielenia zabezpieczenia dla obu kategorii. Roszczenia pieniężne dotyczą zapłaty konkretnej sumy pieniężnej, natomiast roszczenia niepieniężne mogą dotyczyć szerokiego zakresu spraw, takich jak ochrona dóbr osobistych, własności intelektualnej, a także uregulowanie praw i obowiązków stron na czas postępowania. Postępowanie zabezpieczające jest elastyczne, aby skutecznie chronić interesy uprawnionego.

Kto może złożyć wniosek i jakie warunki należy spełnić?

Kto może złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia? Zgodnie z art. 730¹ § 1 k.p.c., udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania. Wnioskującym jest zazwyczaj Wierzyciel lub Powód (uprawniony), a osobą, przeciwko której roszczenie jest dochodzone, jest Dłużnik (Obowiązany). Aby Sąd uwzględnił wniosek o zabezpieczenie roszczenia, muszą być spełnione dwie kluczowe przesłanki:

1. Uprawdopodobnienie roszczenia: Uprawniony musi przedstawić i należycie uzasadnić twierdzenia, które stanowią podstawę dochodzonego roszczenia. Co oznacza „uprawdopodobnienie roszczenia”? Uprawdopodobnienie, w przeciwieństwie do udowodnienia, nie wymaga ścisłych formalności dowodowych i nie daje pewności co do prawdziwości twierdzeń, lecz sprawia, że są one prawdopodobne. Może to być zrealizowane za pomocą niesformalizowanych środków, takich jak pisemne oświadczenia osób trzecich, dokumenty (np. umowy, faktury) czy nieformalne przesłuchanie. Sąd na tym etapie nie rozstrzyga sprawy merytorycznie, jedynie ocenia, czy roszczenie jest uprawdopodobnione.
2. Uprawdopodobnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia: Co oznacza „interes prawny”? Interes prawny istnieje, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia albo w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania. Aby w pełni zrozumieć wagę tego aspektu, warto poznać znaczenie przedawnienia w prawie cywilnym i jego wpływ na dochodzenie roszczeń. Obawa o przyszłe zaspokojenie roszczenia musi być konkretna i poparta obiektywnie istniejącymi okolicznościami, np. ryzyko wyzbycia się majątku przez Dłużnika, jego niewypłacalność, czy dalsza utrata reputacji. W przypadku roszczeń z transakcji handlowych poniżej 75 tys. zł, gdzie należność nie została uregulowana przez co najmniej 3 miesiące, interes prawny uważa się za uprawdopodobniony. Uprawdopodobnić roszczenie i interes prawny to podstawowe warunki uzyskania zabezpieczenia.

Przy wyborze sposobu zabezpieczenia roszczenia Sąd kieruje się interesami obu stron, aby zapewnić uprawnionemu należytą ochronę prawną, jednocześnie nie obciążając Obowiązanego ponad potrzebę. Zabezpieczenie nie może co do zasady prowadzić do zaspokojenia roszczenia, a jedynie do jego skutecznego zabezpieczenia. Postępowanie zabezpieczające ma charakter tymczasowy.

Sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych i niepieniężnych

Sposoby zabezpieczenia roszczeń są ściśle określone w Kodeksie postępowania cywilnego i różnią się w zależności od charakteru dochodzonego roszczenia. Jakie są główne sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz roszczeń niepieniężnych?

Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych

Katalog środków zabezpieczenia roszczeń pieniężnych jest zamknięty, co oznacza, że Sąd może zastosować wyłącznie te, które wprost przewidują przepisy. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:

• Zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego. W przypadku zajęcia wynagrodzenia, pracodawca jest wzywany do niewypłacania zajętej części Dłużnikowi.
• Obciążenie nieruchomości Obowiązanego Hipoteką przymusową.
• Ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu.
• Obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską (dotyczy formalnie ruchomości, ale stosuje się przepisy o nieruchomościach w zakresie zabezpieczenia).
• Ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
• Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym Obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią.

Suma zabezpieczenia w przypadku roszczeń pieniężnych nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia pieniężnego, liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Może także obejmować przewidywane koszty postępowania, takie jak opłata sądowa od pozwu i koszty zastępstwa procesowego. Wniosek o zabezpieczenie powinien precyzować sumę zabezpieczenia.

Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych

W przypadku roszczeń niepieniężnych, katalog sposobów zabezpieczenia jest otwarty, co daje Sądowi większą swobodę. Sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla roszczeń pieniężnych. W szczególności Sąd może:

• Unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania.
• Ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem.
• Zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia.
• Uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem.
• Nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Wybór sposobu zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego zależy każdorazowo od oceny sędziego, który musi wziąć pod uwagę zasadność danego środka oraz potencjalny uszczerbek w majątku Wierzyciela i Obowiązanego. Celem jest zawsze jak najskuteczniejsze udzielenie zabezpieczenia.

Procedura złożenia wniosku: wymogi formalne i właściwość sądu

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, będąc pismem procesowym w postępowaniu zabezpieczającym, musi spełniać ogólne wymogi art. 126 Kodeksu postępowania cywilnego oraz specyficzne wymogi postępowania zabezpieczającego.

Treść wniosku

Co powinien zawierać wniosek o zabezpieczenie roszczenia i jakie dokumenty są potrzebne do wniosku o zabezpieczenie? Każdy wniosek powinien zawierać:

• Oznaczenie Sądu, do którego jest skierowany.
• Imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników.
• Osnowę wniosku lub oświadczenia, czyli jasno określone żądanie zabezpieczenia roszczenia.
• Wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne – także sumy zabezpieczenia. Jeżeli wniosek dotyczy nieruchomości, należy wskazać numer księgi wieczystej; w przypadku ruchomości – dokładnie je określić i wskazać miejsce ich znajdowania.
• Wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek oraz wskazanie dowodów na wykazanie tych faktów (uprawdopodobnienie roszczenia i interesu prawnego).
• Podpis strony, jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.
• Wykaz załączników. Do wniosku należy dołączyć wszystkie dokumenty potwierdzające opisany stan rzeczy, np. umowy, faktury, notatki ze spotkań, odpisy ksiąg wieczystych – to są niezbędne dokumenty do wniosku o zabezpieczenie.

Jeżeli wniosek o zabezpieczenie jest pierwszym pismem w sprawie (składanym przed pozwem), musi dodatkowo zawierać m.in. oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron i ich adresy, numery PESEL/NIP/KRS. Jeśli wniosek jest składany w toku postępowania, należy wskazać sygnaturę akt.

Właściwość sądu

Do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia właściwy jest Sąd, do którego należy rozpoznanie sprawy w I instancji. Jeżeli wniosek o zabezpieczenie jest zawarty w pozwie, właściwy będzie Sąd, do którego kierowany jest pozew. Wnioski zgłoszone w toku postępowania rozpoznaje Sąd tej instancji, w której postępowanie się toczy. Wyjątkiem są sprawy toczące się przed Sądem Najwyższym, w których o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji. W przypadku wniosku składanego przed wszczęciem postępowania, jeśli zabezpieczenie miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów, właściwy jest Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy.

Koszty i terminy rozpatrywania wniosków o zabezpieczenie

Złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia wiąże się z określonymi kosztami i terminami, które należy uwzględnić w planowaniu działań prawnych, aby odpowiednio zabezpieczyć roszczenie.

Opłata sądowa

Ile wynosi opłata od wniosku o zabezpieczenie roszczenia? Wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego złożony przed wniesieniem pisma wszczynającego postępowanie podlega opłacie sądowej w wysokości czwartej części opłaty należnej od pozwu o to roszczenie. Opłatę należy uiścić na właściwy rachunek bankowy Sądu. Jeżeli wniosek o zabezpieczenie roszczenia (zarówno pieniężnego, jak i niepieniężnego) jest zawarty w piśmie wszczynającym postępowanie (np. w pozwie), nie trzeba uiszczać dodatkowej opłaty sądowej. W przypadku roszczeń niepieniężnych, jeśli wniosek składany jest w toku sprawy, opłata sądowa wynosi 100 zł. Dodatkowo, jeśli strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, należy uiścić opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Terminy rozpatrzenia wniosku

W jakim terminie Sąd rozpatruje wniosek o zabezpieczenie? Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do Sądu. Należy jednak zaznaczyć, że termin ten jest dla Sądu jedynie instrukcyjny, co oznacza, że jego niezachowanie nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji prawnych dla postępowania. Niemniej jednak, w postępowaniu zabezpieczającym czas odgrywa zasadniczą rolę; im krócej trwa, tym korzystniej dla Wierzyciela, gdyż minimalizuje ryzyko rozporządzenia majątkiem przez Dłużnika. Jeżeli przepis przewiduje rozpatrzenie wniosku na rozprawie, powinna ona odbyć się w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku.

Koszty postępowania zabezpieczającego

O kosztach postępowania zabezpieczającego Sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Koszty te zależą od wartości udzielonego zabezpieczenia roszczenia. Na etapie wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, koszty początkowo ponosi strona wnioskująca. W przypadku skutecznego zajęcia środków przez Komornika (np. z rachunku bankowego), opłata egzekucyjna w postępowaniu egzekucyjnym może wynosić 10% wartości mienia objętego zabezpieczeniem, pomniejszona o opłatę wstępną.

Wykonanie i zmiana postanowienia o zabezpieczeniu

Pozytywne rozpatrzenie wniosku o zabezpieczenie roszczenia przez Sąd prowadzi do wydania postanowienia. Jego wykonanie oraz ewentualna zmiana lub uchylenie również podlegają ściśle określonym zasadom, w ramach postępowania zabezpieczającego.

Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu

Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji (czyli przez Komornika), stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym. Sąd nadaje postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu, co oznacza, że nie jest wymagany dodatkowy wniosek strony. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy wykonanie zabezpieczenia zostało uzależnione od złożenia kaucji przez uprawnionego Wierzyciela – wówczas klauzula wykonalności jest nadawana po jej złożeniu. W przypadku zabezpieczeń niepodlegających wykonaniu w drodze egzekucji (np. zakaz zbywania nieruchomości), Sąd opatruje postanowienie wzmianką o wykonalności.

Bardzo istotne jest, aby we wniosku o zabezpieczenie zawrzeć prośbę o doręczenie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wraz z odpowiednią wzmianką lub klauzulą wykonalności, co znacznie przyspiesza całą procedurę i minimalizuje ryzyko, że Dłużnik rozporządzi majątkiem przed skutecznym wykonaniem zabezpieczenia. To pozwala szybko chronić swoje interesy.

Zmiana lub uchylenie zabezpieczenia

Czy można odwołać się od postanowienia o zabezpieczeniu? Obowiązany (Dłużnik) może w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, jeżeli przyczyna udzielenia zabezpieczenia odpadnie lub ulegnie zmianie. Sąd rozstrzyga o tym po przeprowadzeniu rozprawy, na której Wierzyciel również może przedstawić swoje argumenty.

Zabezpieczenie upada automatycznie z mocy prawa, jeżeli Obowiązany złoży na rachunek depozytowy Sądu sumę zabezpieczenia wskazaną we wniosku. Wniesienie zażalenia na postanowienie uchylające lub zmieniające zabezpieczenie wstrzymuje jego wykonanie, co oznacza, że pierwotne zabezpieczenie funkcjonuje do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Uchylenie lub ograniczenie zabezpieczenia roszczenia może nastąpić tylko po przeprowadzeniu rozprawy.

Udzielenie zabezpieczenia roszczenia ma znaczący wpływ na dalsze postępowanie cywilne, zmieniając dynamikę sprawy i wpływając na decyzje stron, w tym potencjalnie motywując Dłużnika do szybszego uregulowania należności, co służy ochronie interesów Wierzyciela.

Specjalne sytuacje i ograniczenia w zabezpieczeniu roszczeń

Choć wniosek o zabezpieczenie roszczenia jest wszechstronnym narzędziem, istnieją pewne ograniczenia i specjalne regulacje, które należy wziąć pod uwagę, dotyczące zabezpieczenia roszczeń.

Przedmioty wyłączone z zabezpieczenia

Czy istnieją ograniczenia w zabezpieczaniu majątku Dłużnika? Czy cały majątek Dłużnika może zostać objęty zabezpieczeniem? Zgodnie z art. 829 Kodeksu postępowania cywilnego, nie wszystkie składniki majątku Dłużnika mogą podlegać zabezpieczeniu ani egzekucji. Celem tych przepisów jest zapewnienie Dłużnikowi podstawowych środków do życia i funkcjonowania. Do przedmiotów wyłączonych z egzekucji i tym samym z zabezpieczenia roszczenia pieniężnego należą m.in.:

• Niezbędne urządzenia domowe (lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik, kuchenka, łóżka, stół, krzesła), chyba że ich wartość znacznie przewyższa średnią wartość nowych przedmiotów tego rodzaju.
• Niezbędna ilość pościeli, bielizny i ubrań.
• Zapasy żywności i opału na okres jednego miesiąca.
• Zwierzęta hodowlane potrzebne do wyżywienia Dłużnika i jego rodziny.
• Narzędzia i surowce do pracy zarobkowej na okres jednego tygodnia (z wyjątkiem pojazdów mechanicznych).
• Część wynagrodzenia za pracę lub pieniądze na utrzymanie rodziny przez dwa tygodnie (w przypadku braku regularnego wynagrodzenia).
• Przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, przedmioty religijne, produkty lecznicze i wyroby medyczne, a także przedmioty niezbędne z powodu niepełnosprawności.

Dodatkowo, art. 749 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że nie można dokonać zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, jeżeli stroną sporu jest Skarb Państwa.

Zabezpieczenie roszczeń dochodzonych za granicą

Polskie Sądy mogą udzielać zabezpieczenia roszczeń w postępowaniach toczących się przed sądami zagranicznymi. Podstawą są tu międzynarodowe rozporządzenia, takie jak Rozporządzenie Rady (WE) Nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, co jest ważną informacją dla Wierzyciela, który chce chronić swoje interesy międzynarodowo.

Możliwe jest również zabezpieczenie dowodów na potrzeby postępowań zagranicznych, zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) Nr 1206/2001 w sprawie współpracy między sądami Państw Członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych. Pozwala to na uzyskanie dowodu, który jest przeznaczony do wykorzystania w toczącym się lub przyszłym postępowaniu, również z zastosowaniem procedur obcych systemom prawnym, o ile są zgodne z prawem państwa wezwanego.

Art. 1137 Kodeksu postępowania cywilnego przewiduje, że Sąd polski może zabezpieczyć znajdujący się w Polsce dowód, jeżeli jest to potrzebne dla dochodzenia roszczenia za granicą. Wniosek o zabezpieczenie w takiej sytuacji składa się w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony.