„`html
Chociaż potocznie mówi się o „rozwodzie kościelnym”, poprawne określenie dla zakończenia związku w świetle prawa kanonicznego to „stwierdzenie nieważności małżeństwa”. Czy rozwód kościelny to poprawne określenie? Jak widać, nie. Procedura ta polega na wykazaniu, że sakrament małżeństwa, z powodu określonych przesłanek prawnych, nigdy nie został ważnie zawarty. Ten proces kościelny odbywa się przed sądem kościelnym i obejmuje złożenie skargi powodowej, przesłuchania, czyli zeznania stron i zeznania świadków, ewentualne opinie biegłego oraz wydanie wyroku, który w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia pozwala na ponowne zawarcie sakramentalnego związku.
Stwierdzenie Nieważności Małżeństwa: Czym Jest i Czym Nie Jest?
W powszechnym języku utarło się określenie „rozwód kościelny” czy „unieważnienie ślubu kościelnego”, jednak z punktu widzenia prawa kanonicznego są to sformułowania błędne. Kościół katolicki naucza o nierozerwalności małżeństwa, co oznacza, że raz ważnie zawarty związek nie może zostać rozwiązany przez żadną władzę ludzką, a jedynie przez śmierć jednego z małżonków. Czym zatem różni się rozwód kościelny od stwierdzenia nieważności małżeństwa? Właściwym terminem jest „stwierdzenie nieważności małżeństwa” lub „orzeczenie nieważności małżeństwa”. Zrozumienie kluczowych różnic między tymi terminami jest ważne; podobnie istotna jest wiedza o tym, jaka jest separacja a rozwód w prawie cywilnym. Ten proces kościelny nie ma na celu rozwiązania istniejącego związku, lecz udowodnienie, że związek, mimo zawarcia w formie sakramentalnej, był nieważny od samego początku z powodu zaistnienia określonych przesłanek prawnych, czyli powodów prawnych, lub wad zgody małżeńskiej. Innymi słowy, dowodzi się, że małżeństwo w ogóle nie zaistniało w świetle prawa Kościoła. Nie jest to również proces wskazujący winnego rozpadu związku, tak jak ma to miejsce w prawie cywilnym. Warto mieć na uwadze, że orzeczenie o winie w procesie cywilnym ma wpływ na dalsze kwestie, takie jak alimenty na żonę po rozwodzie. Celem jest ustalenie, czy małżeństwo zostało ważnie, czy nieważnie zawarte.
Warto również odróżnić stwierdzenie nieważności małżeństwa od dyspensy od związku ważnie zawartego, a niedopełnionego, zwanej dyspensą super rato. To drugie to zupełnie odrębna procedura, która dotyczy związków, które zostały ważnie zawarte, ale nigdy nie zostały skonsumowane. Taka dyspensa jest udzielana przez Stolicę Apostolską i jest rzadko stosowana, natomiast nie jest tożsama ze stwierdzeniem nieważności, które koncentruje się na wadach istniejących w momencie zawierania ślubu kościelnego. Jest to inna procedura niż nieważność małżeństwa.
Główne Podstawy Stwierdzenia Nieważności Małżeństwa
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku szczegółowo reguluje przesłanki, na podstawie których można starać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Jakie są przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa? Te podstawy prawne dzielą się na kilka głównych kategorii, a ich dokładna analiza jest kluczowa dla powodzenia całego procesu kościelnego. Do najczęściej występujących tytułów nieważności małżeństwa zalicza się niezdolność konsensualną, wady zgody małżeńskiej, przeszkody zrywające oraz brak formy kanonicznej.
Niezdolność do Podjęcia Istotnych Obowiązków Małżeńskich (Kan. 1095)
Kanon 1095 KPK jest jednym z najczęściej przywoływanych tytułów w procesach o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Obejmuje on trzy główne aspekty niezdolności konsensualnej, czyli niezdolności psychicznej: brak wystarczającego używania rozumu (kan. 1095 n.1), poważny brak rozeznania oceniającego (kan. 1095 n.2) oraz niezdolność konsensualna z przyczyn natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095 n.3). Co to jest niezdolność konsensualna i jakie są jej przykłady? Pierwszy punkt odnosi się do osób cierpiących na choroby psychiczne, takie jak schizofrenia paranoidalna, choroba afektywna dwubiegunowa czy niedorozwój umysłowy, które uniemożliwiają świadome wyrażenie zgody na zawarcie związku. Drugi punkt dotyczy osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi (psychozy, nerwice, psychopatie), które mimo formalnego użycia rozumu, nie są w stanie realistycznie ocenić i podjąć decyzji o związku. Najszerszą kategorią jest trzeci punkt, obejmujący anomalia, które sprawiają, że osoba nie jest w stanie wywiązywać się z fundamentalnych zobowiązań małżeńskich od początku trwania relacji. Mogą to być różne powody, takie jak zaburzenia osobowości wynikające z patologicznego środowiska wychowawczego (np. uzależnienie od rodziców, syndrom DDA), urazy mózgu, upośledzenie umysłowe, schizofrenia, uzależnienia (alkohol, narkotyki, hazard, seks), a także zaburzenia psychoseksualne (nimfomania, satyryzm, homoseksualizm, transseksualizm, pedofilia, narcyzm, sadyzm, masochizm, fetyszyzm, ekshibicjonizm). Często pod uwagę bierze się również niedojrzałość emocjonalną i depresję.
Wady Zgody Małżeńskiej
Zgoda małżeńska, będąca aktem woli tworzącym sakramentalny związek, może być obciążona defektami, które sprawiają, że związek jest nieważny. Jakie wady zgody małżeńskiej wyróżnia prawo kanoniczne? Należą do nich przede wszystkim symulacja zgody małżeńskiej, czyli świadome wykluczenie istotnego elementu relacji. Symulacja całkowita występuje, gdy jeden z małżonków wypowiada słowa przysięgi, lecz wewnętrznie nie ma woli zawarcia związku, czyniąc to z powodów materialnych, przymusu, chęci nadania dziecku nazwiska ojcowskiego, czy ratowania opinii. Symulacja częściowa to wykluczenie jednego z istotnych przymiotów małżeństwa, takich jak wykluczenie potomstwa, wierności (zastrzeżenie sobie prawa do współżycia z osobą trzecią), nierozerwalności (zawarcie małżeństwa na określony czas), czy dobra małżonków. Inne wady zgody małżeńskiej to błąd co do osoby (poślubienie innej osoby niż zamierzano), błąd co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony (np. dziewictwo, zdrowie psychiczne, brak długów), lub błąd spowodowany podstępem (ukrycie cechy mogącej zakłócić wspólnotę życia. Również błąd co do jedności, nierozerwalności i sakramentalnej godności małżeństwa, jeśli determinuje wolę (np. ateistyczne wychowanie), może być przesłanką do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Związek zawarty pod warunkiem dotyczącym przyszłości jest nieważny, np. „jeśli przestaniesz pić”.
Przeszkody Zrywające
Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia również tzw. przeszkody zrywające, które uniemożliwiają ważne zawarcie małżeństwa, czyli ślubu kościelnego. Jakie są przeszkody zrywające w prawie kanonicznym? Są to: zbyt młody wiek (poniżej 16 lat dla mężczyzny i 14 dla kobiety), istniejący węzeł małżeński (jeden z małżonków ma już ważnie zawarty związek), impotencja (uprzednia i trwała niemoc płciowa), różność religii (między katolikiem a osobą nieochrzczoną, bez dyspensy), święcenia kapłańskie lub wieczyste śluby zakonne, uprowadzenie (porwanie lub przetrzymywanie kobiety w celu zawarcia związku), występek (zabójstwo współmałżonka), pokrewieństwo w linii prostej i do czwartego stopnia linii bocznej, powinowactwo w linii prostej oraz pokrewieństwo prawne wynikające z adopcji.
Brak Formy Kanonicznej
Brak formy kanonicznej to kolejna podstawa prawna nieważności małżeństwa. Dotyczy sytuacji, gdy związek nie został zawarty zgodnie z wymogami prawa kanonicznego. Może to mieć miejsce, gdy strony zawierają ślub kościelny wyłącznie w urzędzie stanu cywilnego, a nie w Kościele katolickim, lub gdy duchowny asystujący przy zawieraniu związku nie posiada stosownych uprawnień, albo gdy nie ma wymaganej liczby świadków. Czy brak formy kanonicznej to wystarczający powód do stwierdzenia nieważności małżeństwa? Należy pamiętać, że forma liturgiczna (obrzędy) jest wymagana jedynie do godziwości, natomiast forma prawna kanoniczna jest konieczna do ważności.
Rola Adwokata Kościelnego w Procesie Kanonicznym
Adwokat kościelny to osoba świecka lub duchowna, posiadająca specjalistyczną wiedzę z zakresu prawa kanonicznego oraz uprawnienia nadane przez władzę Kościoła do prowadzenia spraw o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Kim jest adwokat kościelny? Ukończenie pięcioletnich studiów z prawa kanonicznego jest wymogiem, co odróżnia go od prawnika cywilnego, który nie posiada kompetencji do prowadzenia spraw kanonicznych, chyba że zdobył dodatkowo tytuł licencjata prawa kanonicznego.
Pomoc adwokata kościelnego jest kluczowa na każdym etapie procesu kościelnego o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Czy adwokat kościelny jest potrzebny? Zdecydowanie tak. Na etapie przedprocesowym ocenia on zasadność sprawy, ustala podstawy prawne, określa właściwość sądu kościelnego i pomaga w zebraniu materiału dowodowego. Najważniejszym zadaniem jest sporządzenie skargi powodowej, która musi być precyzyjna, merytoryczna i zgodna z normami kanonicznymi. Błędy na tym etapie mogą skutkować odrzuceniem skargi i znacznym wydłużeniem całego postępowania. Adwokat kościelny reprezentuje klienta przed sądem kościelnym, przygotowuje propozycje pytań do przesłuchań, czyli zeznań świadków i zeznań stron, sporządza uwagi do opinii biegłego oraz odpowiada na uwagi Obrońcy Węzła Małżeńskiego. W przypadku negatywnego orzeczenia, adwokat kościelny zajmuje się sporządzeniem i poparciem apelacji do sądu wyższej instancji, a także wnioskami o usunięcie klauzuli wyrokowej. Jego wsparcie minimalizuje stres związany z procesem i zwiększa szanse na pozytywne rozstrzygnięcie.
Wymagane Dokumenty do Procesu o Stwierdzenie Nieważności
Do zainicjowania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego potrzebne są konkretne dokumenty, które stanowią podstawy prawne dla skargi powodowej i materiału dowodowego. Jakie dokumenty są potrzebne do procesu o unieważnienie małżeństwa (czyli stwierdzenie nieważności małżeństwa)? Ich prawidłowe przygotowanie i złożenie jest niezwykle ważne dla sprawnego przebiegu postępowania.
Najważniejszym dokumentem jest **skarga powodowa**, nazywana również pozwem o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Musi być sporządzona według szczegółowych norm prawa kanonicznego, wskazując strony procesu kościelnego, sąd kościelny, do którego jest kierowana, podstawy prawne oraz fakty i dowody na poparcie roszczeń. Powinna zawierać historię znajomości od poznania się aż do rozpadu związku, skupiając się na tytułach prawnych.
Obowiązkowym załącznikiem, będącym jednym z ważnych dokumentów, jest **metryka ślubu kościelnego**, wydana przez proboszcza parafii ślubu kościelnego, która potwierdza zawarcie związku. Ten dokument powinien być aktualny, wydany nie wcześniej niż 6 miesięcy przed złożeniem skargi.
Do skargi należy dołączyć również **kopię wyroku rozwodowego cywilnego**, a jeśli zapadł z orzekaniem o winie, także jego uzasadnienie, oraz inne dokumenty z procesu rozwodowego cywilnego (pozew, odpowiedź na pozew, protokoły z rozpraw). Te dokumenty, choć pochodzą z prawa cywilnego, często zawierają istotne fakty i zeznania stron i świadków, które mogą być przydatne w procesie kościelnym przed sądem kościelnym.
W niektórych diecezjach wymagana jest także **metryka chrztu stron**. Dodatkowo, do skargi można dołączyć inne dowody w postaci dokumentów urzędowych, takie jak wyroki sądowe, zaświadczenia z Policji, Niebieską Kartę, czy zaświadczenia od lekarzy specjalistów (psychologów, psychiatrów). W procesie kościelnym dowodowym mogą być brane pod uwagę również dowody prywatne, takie jak listy, wiadomości e-mail, SMS-y, wiadomości z portali społecznościowych czy pamiętniki, które wspierają argumenty zawarte w pozwie.
Jak Wybrać Właściwy Sąd Kościelny?
Wybór właściwego sądu diecezjalnego (czyli sądu kościelnego) jest istotnym krokiem w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, ponieważ może wpływać na czas trwania postępowania, jego koszty, a nawet statystyki pozytywnych rozstrzygnięć. Gdzie złożyć wniosek o unieważnienie małżeństwa kościelnego? W Polsce istnieje 41 sądów kościelnych, po jednym w każdej diecezji. Po reformie Papieża Franciszka, powód ma pewną dowolność w wyborze właściwego sądu kościelnego. Może to być sąd miejsca zamieszkania żony, miejsca zamieszkania męża, miejsca zawarcia związku, lub miejsca, gdzie faktycznie trzeba będzie zbierać większość dowodów. Ważne jest, aby pamiętać, że chodzi o faktyczne miejsce zamieszkania, a nie meldunek.
Przy wyborze sądu kościelnego warto kierować się kilkoma kryteriami. Po pierwsze, **statystyki danego sądu** – niektóre trybunały kościelne (w tym sąd biskupi) mają znacznie wyższy odsetek pozytywnych orzeczeń (nawet do ponad 90%), podczas gdy inne osiągają około 40-50%. Po drugie, **czas trwania procesu** – ile trwa proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa? W niektórych sądach kościelnych orzeczenie może zapaść w ciągu 12 miesięcy, w innych może to trwać kilka lat, co jest związane z obłożeniem sprawami i zasobami kadrowymi. Po trzecie, **koszty procesu** – ile kosztuje stwierdzenie nieważności małżeństwa? Opłaty sądowe różnią się w zależności od diecezji, wahając się zazwyczaj od 1000 zł do 2500 zł.
Z tych powodów, przed podjęciem ostatecznej decyzji, zaleca się konsultację z adwokatem kościelnym. Specjalista ten, dzięki znajomości praktyk poszczególnych sądów kościelnych, może doradzić, który sąd będzie najkorzystniejszy w konkretnej sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, biorąc pod uwagę wszystkie indywidualne okoliczności i preferencje klienta.
Procedura Stwierdzenia Nieważności Małżeństwa: Od Skargi do Wyroku
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, choć potocznie nazywany „rozwodem kościelnym”, znacząco różni się od procedury cywilnej. Jak przebiega proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa? Jest to proces kościelny, postępowanie sądowe oparte na prawie kanonicznym, które nie jest publiczne i zazwyczaj nie dochodzi w nim do konfrontacji małżonków. Przebiega ono w kilku kluczowych etapach.
Pierwszym krokiem tego długiego procesu kościelnego jest **sporządzenie i złożenie skargi powodowej** wraz z niezbędnymi załącznikami do właściwego sądu kościelnego (często nazywanego sądem biskupim). Po przyjęciu skargi przez wikariusza sądowego (w ciągu miesiąca), następuje **zawiązanie sporu** w sprawie nieważności małżeństwa. Powód zostaje o tym poinformowany dekretem, a drugi z małżonków otrzymuje kopię skargi i ma czas na zapoznanie się z nią, wniesienie własnych tytułów nieważności małżeństwa lub uzupełniających dowodów i listy zeznań świadków.
Kolejnym etapem tego procesu kościelnego jest **wydanie dekretu o ustalenie przedmiotu sporu**, w którym sąd kościelny (czyli trybunał kościelny lub sąd biskupi) określa konkretne podstawy prawne, które będą badane. Następnie rozpoczynają się **przesłuchania stron oraz świadków**. Jakie są etapy procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa? Zeznania stron i zeznania świadków są kluczowe. Strony i świadkowie zeznają osobno, w obecności sędziego i notariusza. Zeznania są spisywane do protokołu, który po odczytaniu jest podpisywany. W niektórych sprawach, zwłaszcza gdy dotyczą niezdolności konsensualnej, konieczna jest również **opinia biegłego psychologa, psychiatry lub seksuologa**, którzy po indywidualnych badaniach sporządzają pisemne ekspertyzy, stanowiące ważny dokument dowodowy.
Po zgromadzeniu materiału dowodowego następuje **publikacja akt**. Strony, zazwyczaj za pośrednictwem adwokatów kościelnych, mają możliwość zapoznania się z całym zebranym materiałem dowodowym w siedzibie sądu kościelnego. Na tym etapie procesu kościelnego istnieje jeszcze możliwość wniesienia nowych dowodów lub sporządzenia **głosu obrończego**, czyli odpowiedzi na uwagi Obrońcy Węzła Małżeńskiego. Obrońca Węzła Małżeńskiego, z urzędu, przygotowuje swoje uwagi, w których przedstawia argumenty przemawiające za ważnością związku. Strony mają prawo do polemicznego odniesienia się do tych uwag dotyczących nieważności małżeństwa.
Ostatnim etapem procesu kościelnego jest **wyrokowanie**. Trzech sędziów wyznaczonych do sprawy o nieważność małżeństwa ocenia zebrany materiał dowodowy i podejmuje decyzję większością bezwzględną. Aby wydane zostało pozytywne orzeczenie, niezbędne są co najmniej dwa głosy za nieważnością małżeństwa. Po wydaniu wyroku, strony otrzymują pisemne uzasadnienie. W przypadku negatywnego rozstrzygnięcia, stronom przysługuje prawo do wniesienia **apelacji** w ciągu 15 dni. Warto wówczas zapoznać się z informacjami na temat tego, ile kosztuje apelacja i jakie są jej zasady. Jeśli wyrok jest pozytywny i nikt nie złoży apelacji w wyznaczonym terminie, staje się on wykonalny po 15 dniach, co otwiera drogę do ponownego zawarcia sakramentalnego związku, co jest nieosiągalne w przypadku cywilnego rozwodu kościelnego, o ile nie ma klauzuli zakazującej.
Czas Trwania i Koszty Procesu o Nieważność Małżeństwa
Jednymi z najczęściej zadawanych pytań dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa są te o czas trwania i koszty. Ile trwa proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa, czyli tak zwany rozwód kościelny? Jeśli rozważasz alternatywne ścieżki, warto również dowiedzieć się, ile trwa rozwód cywilny i co wpływa na jego przebieg. Przepisy prawa kanonicznego stanowią, że proces kościelny w pierwszej instancji nie powinien trwać dłużej niż rok, a w drugiej instancji pół roku. Niestety, w praktyce bywa inaczej. Średnio, proces o nieważność małżeństwa trwa zazwyczaj od 2 do 3 lat, a w niektórych przypadkach nawet do 5 lat.
Na **czas trwania procesu** wpływa wiele czynników. Głównie jest to uzależnione od konkretnej diecezji – liczba spraw przyjmowanych przez sąd kościelny (np. sąd biskupi), obsada kadrowa, sprawność organizacji. Istotne są także czynniki zależne od stron, takie jak jakość przygotowanej skargi powodowej, terminowość w dostarczaniu dokumentów, chęć współpracy współmałżonka, oraz dostępność i rzetelność zeznań świadków. Właściwe przygotowanie skargi i materiału dowodowego może znacznie przyspieszyć postępowanie o nieważność małżeństwa. Warto zaznaczyć, że w 2015 roku Papież Franciszek wprowadził tzw. **proces kościelny skrócony**, który może trwać zaledwie od 2 do 3 miesięcy (a teoretycznie 45 dni). Jest on możliwy w przypadkach oczywistej nieważności małżeństwa (np. udokumentowany brak używania rozumu) i wymaga zgody obojga małżonków.
**Koszty procesu** o stwierdzenie nieważności małżeństwa są zróżnicowane i zależą od diecezji, ilości wniesionych podstaw prawnych oraz tego, czy strony mieszkają w Polsce, czy za granicą. Ile kosztuje unieważnienie małżeństwa kościelnego, czyli stwierdzenie nieważności małżeństwa? Zazwyczaj koszty sądowe w sądzie kościelnym, które ponosi strona powodowa, wahają się w granicach od 1000 do 2500 złotych. Dodatkowe opłaty wiążą się z badaniem przez opinię biegłego sądowego, co może kosztować około 300-500 złotych. Co ważne, prawo kanoniczne przewiduje możliwość rozłożenia kosztów na raty, a nawet ich częściowego lub całkowitego umorzenia w przypadku trudnej sytuacji finansowej.
Do kosztów sądowych w sądzie kościelnym należy doliczyć **honorarium adwokata kościelnego**, które jest ustalane indywidualnie, w zależności od zakresu zleconych czynności i stopnia skomplikowania sprawy. Ile kosztuje proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa? Przygotowanie samej skargi powodowej to koszt około 1500 złotych. Reprezentowanie strony w całym procesie kościelnym oraz sporządzanie kolejnych pism ustalane jest z klientem indywidualnie. Wbrew obiegowym opiniom, łączny koszt procesu kościelnego nie wynosi kilkunastu tysięcy złotych, a jest znacznie niższy, a jego spłata rozkłada się w czasie trwania postępowania.
Statystyki i Perspektywy Pozytywnego Orzeczenia
Procesy o stwierdzenie nieważności małżeństwa są coraz częściej inicjowane w Polsce. Jakie są statystyki dotyczące stwierdzeń nieważności małżeństwa w Polsce? Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego wskazuje, że około 70% spraw kończy się orzeczeniem nieważności małżeństwa. Oznacza to, że w około 7 na 10 przypadków wydawany jest pozytywny wyrok, co daje stronom nadzieję na uregulowanie swojej sytuacji w świetle prawa kanonicznego i ponowne zawarcie sakramentalnego związku.
Skuteczność procesu kościelnego różni się jednak znacząco w zależności od konkretnego sądu kościelnego. Niektóre sądy metropolitalne (np. Sąd Biskupi) wykazują bardzo wysoki odsetek pozytywnych rozstrzygnięć, na przykład Sąd Metropolitalny w Przemyślu (ok. 94%), Sąd Biskupi Diecezji Sosnowieckiej (ok. 92%) czy Sąd Biskupi Diecezji Ełckiej (ok. 91%). W innych, większych ośrodkach, dane te są również wysokie, ale nieco niższe, np. Sąd Metropolitalny Warszawski (ok. 76%), Sąd Metropolitalny w Katowicach (79%) czy Metropolitalny Sąd Kościelny we Wrocławiu (75%). Są również sądy, gdzie odsetek pozytywnych orzeczeń jest niższy, np. Sąd Metropolitalny w Krakowie (ok. 51%) czy Trybunał Metropolitalny w Gdańsku (ok. 40%). Świadomość tych danych może być pomocna przy wyborze właściwego sądu kościelnego, choć zawsze najważniejsza jest rzetelna analiza indywidualnej sprawy i dobrze przygotowana skarga. Michał Poczmański i Maciej Góral, eksperci w dziedzinie, również zwracają uwagę na te rozbieżności.
Możliwość Ponownego Zawarcia Małżeństwa Kościelnego
Po uzyskaniu pozytywnego wyroku o stwierdzeniu nieważności małżeństwa, obie strony stają się w świetle prawa kanonicznego osobami stanu wolnego. Czy po stwierdzeniu nieważności małżeństwa można ponownie wziąć ślub kościelny? Teoretycznie oznacza to, że mogą ponownie zawrzeć sakramentalny związek. Jest to kluczowy cel dla wielu osób decydujących się na ten proces kościelny, który potocznie nazywają rozwodem kościelnym.
Istnieją jednak nieliczne wyjątki od tej zasady. W niektórych przypadkach, sąd kościelny może nałożyć tzw. **klauzulę zakazującą zawarcia związku** na jedną ze stron. Klauzula ta oznacza, że przed ponownym ślubem kościelnym, dana osoba musi uzyskać pozwolenie ordynariusza miejsca (biskupa). Zazwyczaj jest to nakładane, gdy przesłanka nieważności małżeństwa wynikała z trwającej lub nawracającej niezdolności konsensualnej strony do podjęcia obowiązków małżeńskich (np. z powodu poważnych zaburzeń psychicznych lub uzależnień), która nie została wyleczona. W większości przypadków usunięcie takiej klauzuli nie stanowi większego problemu, jeśli strona przedstawi dowody na ustąpienie przyczyny, dla której klauzula została nałożona. Weryfikacja tej kwestii z adwokatem kościelnym jest zawsze zalecana, aby mieć pewność co do możliwości ponownego zawarcia sakramentu małżeństwa, co dla wielu oznacza koniec poszukiwań i prawdziwy rozwód kościelny w sensie duchowym. Kwestie finansowe po rozpadzie związku, takie jak rozwód a kredyt hipoteczny, również często wymagają uregulowania w prawie cywilnym.
„`